Toepassen

In het volgende fragment uit Van den vos Reynaerde heeft Bruun de beer het flink te verduren:

 

[QTL-Question id=76]

[previous][next]

[symple_toggle title=”Zwakke, sterke en onregelmatige werkwoorden”]

Het Nederlands kent sterke en zwakke werkwoorden.

Zwakke werkwoorden hebben de uitgang –d(e)of –t(e) in de o.v.t. en v.v.t:

• keren: keer – keerde – gekeerd

Let op: nieuwe werkwoorden zijn altijd zwak: google, googlede, gegoogled.

Sterke werkwoorden hebben de uitgang –en in de v.v.t. én een klinkerwisseling in de o.v.t. en v.v.t:

• nemen: nam – genomen
• weten: wist – geweten

[/symple_toggle]

[symple_toggle title=”Zwak, sterk en onregelmatig in het Middelnederlands”]

Het Middelnederlands kent ook zwakke en sterke werkwoorden.

Zwakke werkwoorden

De zwakke werkwoorden in het Middelnederlandse worden als volgt vervoegd. Zie het schema in Mooijaart & Van der Wal p. 64.

Merk bij het schema op dat veel vormen gelijk zijn. De vorm keert kan bijvoorbeeld een hi of een ghi vorm zijn bij de infinitief keren, maar deze vorm is ook gelijk aan de conjunctiefvorm van de tweede persoon meervoud: ghi keert. Het is dus zaak goed op de context te letten bij de vertaling van Middelnederlandse werkwoorden.

Enkele zwakke werkwoorden en hun vervoeging:

• keren: kere – keerde – gekeert
• maken: make – makede/maecte – gemaect

Denk er aan dat het Middelnederlands fonetisch gespeld wordt. De kofschipregel is hier niet relevant.  Zie ook Mooijaart & Van der Wal, p. 63.

Sterke werkwoorden

De sterke werkwoorden worden als volgt vervoegd , Zie daarvoor het schema in Mooijaart & Van der Wal, p. 63/64. In de tegenwoordige en verleden tijd vallen vooral de eerste en de tweede persoon enkelvoud op. Deze vormen krijgen standaard een –e of –s, zowel bij zwakke als sterke werkwoorden: ic kere – du keers; ic neme  – du neems.

Enkele sterke werkwoorden en hun vervoeging:

• nemen: nam – genomen
• spreken: sprack – gesproken
• weten: wiste/woste – geweten

Onregelmatige werkwoorden

Er is nog een derde categorie in het Middelnederlands: onregelmatige werkwoorden. Er zijn verschillende varianten mogelijk, bijvoorbeeld:

A

• De uitgang van het zwakke werkwoord in de o.v.t.: –d(e)of –t(e) in de o.v.t. en
• de uitgang –en van het sterke werkwoord in de v.v.t.,

zoals bij:

• onnen [=gunnen]: (ic an) – onste – geonnen

Deze variant heeft dus kenmerken van zowel zwakke als sterke    werkwoorden.

B

Een klinkerwisseling in de o.t.t. (en niet zoals bij sterke    werkwoorden in de o.v.t.),

zoals bij:

• konnen: kan – kon(de)/konste – gekonnen
• mogen: mag (meught) – mochte – wi mochten – gemog(h)en

C

Er zijn ook werkwoorden die nu eens de ene vervoeging hebben,                dan weer de andere,

zoals bij:

• lachen: lachte/loech – gelachen

Hier is de o.v.t. soms zwak, soms sterk.

D

Sommige werkwoorden hebben een keelklank in de verleden tijd en het voltooid deelwoord, maar niet in de infinitief,

zoals:

• dwaen: dwoech – dwoeghen – ghedweghen (wassen)
• plien: plach – plaghen –ghepleghen/gheploghen (plegen)

Veel voorkomende onregelmatige werkwoorden in het Middelnederlands

Veel voorkomende onregelmatige werkwoorden zijn:

• doen:

doe – dede/deed/dee – gedaen

• willen:

wil(le)/welle – wil(le)de/wou(d)/wulde/woide – gewilt/gewout/gewouden

• sijn:

o.t.t.: ben/bin – best/bist – bes/bis – sijn – sijt – sijn

o.v.t.: was – waers – was – waren – waert – waren

v.v.t.: gewesen/gewest/weest/gesijn/gesin

Een vorm van zijn die vaak voorkomt is de coniunctivus (aanvoegende wijs): ware à ware het so: als het zo was

Zie voor de onregelmatige werkwoorden Mooijaart & Van der Wal, p. 70.

[/symple_toggle]

[symple_toggle title=”Voltooid deelwoorden zonder prefix -ge“]

De meeste Middelnederlandse participia hebben net als in het hedendaagse Nederlands het prefix –ge (ook gespeld –ghe), dat oorspronkelijk de voltooiing van een handeling aangaf. Bij een aantal werkwoorden die het aspect van voltooiing al in zich dragen, ontbreekt het prefix soms. De belangrijkste zijn de voltooide deelwoorden comen bij comen ‘komen’; leden bij liden ‘voorbijgaan’; bleven bij bliven ‘worden’; bracht bij bringen ‘brengen’; vonden bij vinden ‘vinden’; worden bij werden ‘worden’. Door analogie kregen deze participia echter in de loop van de Middelnederlandse periode doorgaans ook een prefix.

[/symple_toggle]

[symple_toggle title=”M&W 64″]

Hieronder volgen de vervoegingen van het Middelnederlandse keren als voorbeeld van een zwak werkwoord en van nemen als voorbeeld van een sterk werkwoord.

 

Vervoeging van de ZWAKKE werkwoorden in het Middelnederlands

infinitief (onbepaalde wijs)
-> keren
participium presentis (tegenwoordig deelwoord)
-> kerende
participium preteriti (voltooid deelwoord)
-> gekeert

 

	presens indicatief(aantonende wijs)	presens conjunctief(aanvoegende wijs)	preteritum indicatief	preteritum conjunctief
1. sg.	ic kere	ic kere	ic keerde	ic keerde
2. sg.	du keers	du keers	du keerdes	du keerdes
3. sg.	hi keert	hi kere	hi keerde	hi keerde
1. pl.	wi keren	wi keren	wi keerden	wi keerden
2. pl.	ghi keert	ghi keert	ghi keerdet	ghi keerdet
3. pl.	si keren	si keren	si keerden	si keerden

 

imperatief (gebiedende wijs

1. keer/kere
2. keert/keret

 

Vervoeging van de STERKE werkwoorden in het Middelnederlands

infinitief (onbepaalde wijs)
-> nemen
participium presentis (tegenwoordig deelwoord)
-> nemende
participium preteriti (voltooid deelwoord)
-> genomen

	presens indicatief(aantonende wijs)	presens conjunctief(aanvoegende wijs)	preteritum indicatief	preteritum conjunctief
1. sg.	ic neme	ic neme	ic nam	ic name
2. sg.	du neems	du neems	du naems	du naems
3. sg.	hi neemt	hi neme	hi nam	hi name
1. pl.	wi nemen	wi nemen	wi namen	wi namen
2. pl.	ghi neemt	ghi neemt	ghi naemt	ghi naemr
3. pl.	si nemen	si nemen	si namen	si namen

 

imperatief (gebiedende wijs)

1. neem/neme
2. neemt/nemet

[/symple_toggle]

[symple_toggle title=”M&W 70-71″]

Onregelmatige werkwoorden

Behalve de zwakke en de sterke werkwoorden, is er nog een reeks ‘onregelmatige’ werkwoorden. Het zijn onder meer werkwoorden met vocaalwisseling in het presens (zoals ic can – wi connen/ ik kan – wij kunnen; ic mach – wi moghen/ik mag – wij mogen; ic sal – wi sullen/ik zal – wij zullen) en een afwijkend zwak preteritum. Vergelijk de volgende Middelnederlandse werkwoorden met hun stamtijden en in de rechterkolommen het paradigma van het presens indicatief:

infinitief	preteritum indicatief	participium preteriti	presens enkelvoud	presens meervoud
dorren ‘durven’	dorste(n)	gedorren/gedorst	ic dardu dorreshi dar	wi dorrenghi dortsi dorren
dorven ‘behoeven’	dorste(n)	(niet opgetekend)	ic darfdu dorfshi darf	wi dorvenghi dorvetsi dorven
connen ‘kunnen’	conste(n)	geconnen	ic candu canshi can	wi connenghi contsi connen
mogen ‘kunnen, mogen’	mochte(n)	gemogen	ic machdu machs/ macht/mogheshi mach	wi mogenghi mogetsi mogen
onnen ‘gunnen’	onste(n)	geonnen	ic andu onshi an	wi onnenghi ontsi onnen
sullen ‘zullen, moeten’	soude(n)	(niet opgetekend)	ic saldu suls/ sult/ southi sal	wi sullenghi sultsi sullen

 

Deze werkwoorden hebben in het presens dezelfde vocalen en uitgangen als de sterke werkwoorden (klasse 1 t/m 6) in het preteritum. De verklaring voor dit verschijnsel is, dat ouder preteritumvormen presensbetekenis hebben aangenomen. We noemen ze dan ook preterito-presentia. Deze werkwoorden hebben nieuwe zwakke verleden tijden gekregen (zie de t in dorste, conste enz.).

Historisch gezien horen ook dogen, moeten en weten tot deze groep. Ze hebben alleen geen vocaalwisseling in het presens.

 

infinitief	preteritum indicatief	participium preteriti	presens enkelvoud	presens meervoud
dogen‘waarde hebben, deugen’	dochte(n)	gedogen	ic doochdu doochshi dooch	wi dogenghi dogetsi dogen
moeten‘moeten, mogen’	moeste(n)	gemoeten	ic moetdu moetshi moet	wi moetenghi moetsi moeten
weten ‘weten’	wiste(n)	geweten	ic weetdu weetshi weet	wi wetenghi weetsi weten

 

Andere zwakke werkwoorden met een afwijkend preteritum en voltooid deelwoord zijn:

infinitief	preteritum indicatief	participium preteriti
brengen	brachte(n)	(ge)bracht
denken	dachte(n)	gedacht
dunken	dochte(n)	gedocht
roeken ‘geven om’	rochte(n)	gerocht
werken	wrachte(n)	gewracht

 

[/symple_toggle]